خبرگزاری حوزه| حضور زنان تا پیش از قیام ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ در انقلاب اسلامی به‌عنوان شرکت‌کنندگان و حامیان تصور می‌شد، اما این قیام نقطه عطفی بود بر تغییر نگاه به زنان انقلابی ایران که تصویر واضحی از رهبری زنان در عرصه مبارزات انقلابی را به نمایش گذاشت. زنان در این قیام پیشگام بودند و در صفوف اول تظاهرات حضور داشتند و با شجاعت در برابر نیروهای نظامی ایستادند. منابع تاریخی انقلاب اسلامی و تاریخ شفاهی این قیام نشان می‌دهد که حضور گسترده زنان در این قیام، محدود به فعالیت‌های پشت‌صحنه نبود، بلکه بانوان در صحنه نبردهای خیابانی نقشی کلیدی داشتند. این حضور فعال و پررنگ زنان تأثیر گسترده‌ای بر تغییر نگرش‌ها به زنان ایرانی داشت.

این نمایش قدرت زنان، به‌ویژه در یک فضای سرکوب شدید نظامی، منجر به تغییر نگاه عمومی به توانمندی بانوان ایرانی شد. پیش‌ازاین روز، ممکن بود زنان بیشتر به‌عنوان حامیان و نه رهبران جنبش دیده شوند، اما پس‌ازاین قیام، زنان به‌عنوان نیرویی پیشرو و فعال در مبارزه معرفی شدند. این تغییر نگاه بر تصویر رسانه‌ای و اجتماعی از زنان نیز مؤثر بود قبل از قیام ۱۷ شهریور، تصویر عمومی زنان ایرانی در رسانه‌های رسمی داخلی و بین‌المللی بیشتر به نقش‌های سنتی خانه‌داری و مادری محدود بود؛ اما پس از ۱۷ شهریور، حضور زنان در خیابان‌ها به‌عنوان مبارزان شجاعی که در مقابل نیروهای مسلح ایستادگی کردند، تصویر اجتماعی آن‌ها را به‌شدت تغییر داد. رسانه‌های داخلی و جهانی این تصویر جدید را پوشش دادند. به‌ویژه، تصاویری که از زنان در صف اول تظاهرات و در مواجهه با خشونت نظامی منتشر شد، به الگوی خاموشی برای بازتعریف نقش زنان در جنبش‌های سیاسی تبدیل شد.

قیام ۱۷ شهریور با حضور پررنگ زنان، توجه رسانه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را به نقش فعال زنان در انقلاب اسلامی جلب کرد. رسانه‌های بین‌المللی که پیش‌تر ممکن بود نگاه کلیشه‌ای به زنان خاورمیانه داشته باشند، پس‌ازاین قیام تصاویری از زنان ایرانی به‌عنوان مبارزان و رهبران پیشرو انقلاب منتشر کردند. این تصاویر باعث شد که جهان به بازنگری در دیدگاه خود نسبت به زنان و توانمندی‌های آنان بپردازد.

این تغییر نگاه جهانی، نه‌تنها برای زنان ایرانی بلکه برای کل جنبش‌های زنان در سطح بین‌المللی اهمیت داشت که حتی در مجلاتی مانند «فمینیست استادیز»، مقالاتی منتشر شد که به بررسی تأثیر نقش زنان در انقلاب ایران بر جنبش‌های فمینیستی در دیگر کشورها پرداخت. این گزارش‌ها به شکل‌گیری درک جدیدی از توانمندی‌های سیاسی زنان در خاورمیانه و جهان کمک کرد.

این نمود به‌قدری آشکار بود که در رسانه‌های جهانی مانند «بی‌بی‌سی» و «رویترز» گزارش‌هایی از آن منتشر شد که حضور زنان را به‌عنوان نیرویی انقلابی و مبارز برجسته می‌کرد. این گزارش‌ها به جهانیان نشان داد که زنان ایرانی نه‌تنها خواهان تغییرات اجتماعی و سیاسی هستند، بلکه نقش کلیدی در رهبری این تغییرات دارند. این تغییر تصویر، به‌تدریج در میان مردم ایران نیز گسترش یافت و باعث شد نگاه سنتی به زنان به چالش کشیده شود.

نقش‌آفرینی مؤثر بانوان در قیام ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ به‌قدری آشکار بود که می‌توان به جرات گفت الگوی جدید زن مبارز را به جهانیان عرضه کرد. پیش از آن، زنان اغلب به‌عنوان افراد تابع و حامی در پشت‌صحنه جنبش‌ها معرفی می‌شدند، اما حضور مستقیم زنان در ۱۷ شهریور نشان داد که آن‌ها می‌توانند پیشگامان و رهبران مبارزات باشند. نویسنده آمریکایی نیکی کدی در کتاب «زنان و انقلاب ایران» که در سال ۱۳۶۳ منتشر شده، نقش کلی زنان در جنبش‌ها و اعتراضات منتهی به انقلاب اسلامی و تأثیرات اجتماعی و سیاسی آن‌ها در روند انقلاب را بررسی کرده است او زنان ایرانی را به‌عنوان نیرویی قدرتمند و اثرگذار در پیشبرد انقلاب می‌داند که توانستند با شجاعت در صفوف اول اعتراضات شرکت کنند و بخشی از تاریخ ماندگار انقلاب ایران شوند.

به‌صورت کلی حرکت پیشگامانه بانوان در قیام ۱۷ شهریور باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و تحرکات بیشتر زنان در مراحل بعدی انقلاب شد. این الگو، به‌ویژه برای زنان جوانی که در دهه‌های بعد به دنبال مشارکت در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بودند، بسیار مهم بود. زنانی که در ۱۷ شهریور با شجاعت در برابر نیروهای مسلح ایستادند، نشان دادند که می‌توانند فراتر از محدودیت‌های سنتی جامعه حرکت کنند و در تغییرات کلان جامعه نقش کلیدی ایفا کنند. الگویی که در دکترین ولایت‌فقیه تعریف داشت و از بدو شکل‌گیری مبارزات انقلابی ملت ایران علیه نظام شاهنشاهی گام‌به‌گام رشد کرد و در قیام ۱۷ شهریور به اوج نمود و بروز رسید.

این امر با مهر تأیید محکمی که توسط بنیان‌گذار جمهوری اسلامی به آن خورد پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، قدرتی مضاعف و پیش‌رونده یافت. «بانوان رهبر نهضت ما هستند» جمله‌ای راهبردی و بیانی متعالی در شرایطی بود که در جامعه جهانی زنان در حال مبارزه برای کسب حقوق اولیه خود بودند. این جمله که توسط امام خمینی(ره) در ۲۶ فروردین ۱۳۵۸ بیان شد در عین قدردانی از تلاش‌های بانوان در به ثمر رسیدن انقلاب درس بزرگی را مخابره کرد که جایگاه زن را در رویکردهای کلان و خرد مترقی ساخت.

حضور فعال زنان در قیام ۱۷ شهریور، علاوه بر ایجاد دیدگاه جدید مترقی نسبت به توانمندی اجتماعی و مبارزاتی بانوان در فضای داخلی و بین‌المللی، مسیر رشد حقیقی و مطالبه متعالی زن را هموارتر ساخت این مقوله مغفول دستاوردی عظیم از دکترین گفتمانی انقلاب اسلامی است که نیازمند انتقال نسلی و جهانی است.

مهری طالبی دارستانی کارشناس حوزه زن و خانواده